Pięć okien z widokiem na Szanghaj. Tash Aw

W czasie czytania książki, zastanawiałam się, jak napisać tę recenzję? Co chcę przekazać? Co warto przekazać? Jak ułożyć zdania, akapity? Co opowiedzieć, a co przemilczeć? Wybaczcie więc, jeśli miejscami wyda wam się ten tekst chaotyczny. Ostrzegam też, że nie będę powstrzymywać się przed zdradzeniem wydarzeń. Ta książka we mnie „siedzi” i muszę się wypowiedzieć.

Mam kilka „wow” po tej książce. Po pierwsze, to jak bardzo jest doskonała. Ktoś się oburzy, że nic nie jest doskonałe, w takim razie możemy pójść na kompromis. Jest naprawdę bardzo dobra. Posiada cechy wybitnego kunsztu i życzę jej wszystkich możliwych nagród. Drugie „wow”, to wiek autora. Mimo wszystko spodziewałabym się kogoś starszego. Na ogół młodzi ludzie tak dobrze nie piszą. Okay, przesadzam z tym młodym. Właśnie sprawdziłam jego wiek i ma czterdzieści trzy lata. Patrząc na zdjęcie myślałam, że około trzydziestu pięciu. Ale i tak po książce spodziewałam się kogoś jeszcze starszego. Trzecie „wow” to moc tej książki. Jest tak boleśnie realna, że chyba za każdym razem jak ją czytałam, miałam doła. Nie przesadzam. Sporo podczas jej czytania myślałam o sobie i o życiu ogólnie oraz… o śmierci.

Tytułowe pięć okien to pięciu bohaterów mieszkających w Szanghaju. Phoebe, Gary, Yinghui, Justin i Walter. Ja dodałabym jeszcze szóstego bohatera – Szanghaj. Miasto jest przedstawione jako brutalny stwór pożerający marzenia, dający i zabierający według własnego widzimisię. To także bezlitosna maszyna, w której dadzą radę istnieć tylko najsprawniejsze jej części. Można to także interpretować jeszcze szerzej. Czytając o Szanghaju, a żyjąc w Polsce, niestety widziałam wiele analogii zarówno do naszego kraju, jak i po prostu do całego świata.

Zacznijmy od Phoebe. Początkowo jej imię mnie zmyliło, myślałam, że jest na przykład z USA, ale nie. Tak naprawdę nie wiemy z jakiego dokładnie kraju pochodzi, ale jest Azjatką, a Phoebe jest jej imieniem zachodnim. Chyba mają tam taki zwyczaj. Phoebe ma marzenia i ambicje. Chce być kobietą z klasą. Mieć pieniądze i bogatego męża, który zapewni jej bezpieczeństwo. Szuka miłości. Oszukana przez koleżankę, która zwabiła ją do Chin, dziewczyna uczy się „prawdziwego życia”. Aby osiągnąć swoje cele, które momentami wydają jej się bardziej odległe niż sam księżyc, Phoebe studiuje poradniki. Jak dobrze wyglądać, jak być perfekcjonistką, czego oczekują mężczyźni… Powoli zmienia siebie, staje się kimś nowym. Na sekundę wydaje się, że wszystko, czego pragnęła ma w zasięgu ręki…

Później mamy Gary’ego, na którego przykładzie przepięknie widać blaski i cienie bycia supergwiazdą, szczególnie azjatyckiego popu. Wyrwany z małej wioski gdzieś w Malezji, od młodego wieku szkolony do bycia bożyszczem nastolatek. Nagle w wieku dwudziestu pięciu lat mu odbija, a cała jego kariera legnie w gruzach. Kim jest Gary, jeśli jego życiem nie rządzi cały zespół menadżerów, agentów i producentów? Kiedy nie ma pieniędzy i jest ośmieszony przed milionami ludzi? Czy człowiek na scenie jest tą samą osobą za zasłoniętymi oknami we własnym mieszkaniu?

Yunghui to około czterdziestoletnia bizneswoman, której się dobrze powodzi, zanim obcy ludzie nie uwidaczniają jej marnej egzystencji, a na horyzoncie nie pojawia się oferta życia. Kobieta wpada w wir nadziei, obietnic, strachu, pragnień.

Justin pochodzi z możnej rodziny deweloperów, podbijających Chiny, posiadających jedną z najstarszych w Singapurze firm. Nagłe bankructwo rodzinnego biznesu jest szokiem, ale i możliwością odbudowania życia.

Walter, jedyny bohater opisywany w pierwszej osobie. Zdaje się potrząsać innymi postaciami niczym mistrz kukiełkami, chociaż pozornie nie ma z nimi nic wspólnego. Pisze pod pseudonimem poradniki, które czyta Phoebe, a każdy rozdział „Pięciu okien…” jest opatrzony tytułem, jakby wziętym z jego porad. Trzeba uważać, bo samemu też można wpaść w jego sidła. Łapałam się na chęci zapisywania tych „złotych myśli”.

Dlaczego poświęciłam tyle czasu na opisanie głównych bohaterów? Aby opisać kunszt autora, to jak misternie powiązał ze sobą wszystkie postaci. Każda z osób jest związana z przynajmniej jedną, jak nie trzema albo wszystkimi osobami. Zachodzą tu relacje sięgające przeszłości, mające posmak zemsty, ale również woli życia, bezwzględności i marzeń. Można zadać pytanie, kto pierwszy kogo „zje”?

Autor opisał każdą z postaci tak realnie, że ma się wrażenie, iż oni wszyscy tam żyją. Pomijam już wspaniałe pisarstwo Tash Awa. Myślę, że to porażający ból egzystencji tych ludzi sprawił, że stali mi się tak bliscy. Każde z nich dosłownie każdego dnia walczyło o przetrwanie, siłowało się z niewidzialnym wrogiem jakim jest życie. Tu nie ma szczęścia. Jest tylko praca, znój, bezsilność. A nawet gdy są pieniądze zapewniające podstawowe potrzeby, to towarzyszy im samotność, smutek, lęk. W każdym z bohaterów mogłam znaleźć część siebie, to było tak, jakby w danym zdaniu czy fragmencie, ja i ta osoba stanowiliśmy jedność. Nasze przeżycia były takie same. Nasze odczucia i emocje były takie same. Nasz ból i nadzieje były takie same.

Ja wiem, że życie nie jest tylko szarością i może być piękne, ale podczas lektury tej książki, łatwo o tym zapomnieć. Tu jest codzienna proza życia, odarta ze wszelkich upiększających łatek. I nie pomaga nawet najdroższy na świecie szampan i limuzyna z szoferem. Nawet to ma posmak goryczy. Siłą rzeczy ta książka powoduje pytanie „To po co ja żyję?” Aby tyrać od rana do nocy, nigdy tak naprawdę nie mając tego, czego się pragnie? I co jest tym pragnieniem? Dlaczego życie zamyka się takich ciasnych ramach zdobywania najpotrzebniejszych rzeczy? Czasy jaskiniowców dawno minęły, ale nie wyglądamy, jakbyśmy wyszli poza etap polowań na mamuta. Przeciwnie, wręcz się ścigamy, kto dalej, wyżej, szybciej. Czy istnieją ludzie szczęśliwi? Kiedy tak naprawdę czujemy się całkowicie bezpieczni? W ekskluzywnym penthousie? W ramionach mężczyzny? Na kierowniczym stanowisku?

Tash Aw porusza wszystkie te zagadnienia, skłania do refleksji, każe się zastanowić. Dotyka sedna człowieczeństwa dwudziestego pierwszego wieku. A oprócz tego, prowadzi genialną grę z czytelnikiem. Wiedziałam, że coś jest na rzeczy, że coś zaraz komuś wybuchnie prosto w twarz. Literacko to także kryminał, historia zemsty. Tylko w rzeczywistości nie ma tu winnych.

Ogromnie polecam, ale należy się wewnętrznie uzbroić. To książka zbyt prawdziwa, by pozostać obojętnym. Myślę, że niektóre sceny i bohaterowie wbudowali się we mnie na zawsze.

„Pięć okien z widokiem na Szanghaj” Tash Aw, wyd. Muza SA 2014, str. 509