Mała Ikar. Helen Oyeyemi

„Mała Ikar” to opowieść o ośmioletniej Jess, która pochodzi z rodziny Nigeryjsko-Angielskiej i mieszka w Londynie. Dziewczynka nie jest taka, jak jej rówieśniczki. Odbiera świat nieco inaczej i często, kiedy już nie może wytrzymać, bo ból narasta, kłuje ją w gardle, rozpycha się, bo świat się ścieśnia, bo to tak drażni… Krzyczy. Miewa średnio jeden atak na tydzień i wszyscy uważają, że są to ataki histerii. Po każdym takim ataku dostaje gorączki i ciężko choruje. Czasem jeden dzień, a czasem kilka. Przez to jest w klasie wyrzutkiem, kimś dziwnym, z kogo inne dzieci się śmieją. Pewnego dnia rodzice oznajmiają Jess, że pojadą do Nigerii, ojczyzny jej mamy. Jess pozna osobiście całą rodzinę, którą do tej pory znała tylko z opowieści. Tam też spotyka dziewczynkę Titiolę, której imienia nie mogąc wymówić, nazywa ją Tilly Tilly. Tilly Tilly staje się pierwszą przyjaciółką Jess, pokazując jej wiele dziwnych i zabawnych rzeczy. Tilly Tilly zmienia cały świat Jess i nic już nie jest takie jak było.

„Gdyby tylko jednak wiedziała, jakie z tego wynikną kłopoty, krzyknęłaby w niebogłosy „Nie!” i uciekła z powrotem do szafy. Bo wszystko zaczęło się w Nigerii (…)”.

Jest to powieść niezwykła i jak dla mnie bardzo oryginalna. Wszystko poznajemy z punktu widzenia Jess, a jest to świat niesamowity, ale niestety często smutny i pełen strachu. Bo Jess się wszystkiego boi. Że dziadek okaże się bez twarzy, że zapomni iż szafa, w której się chowa znajduje się w jej domu, a ten dom w Londynie, itd., że… można tak wymieniać bez końca. Najgorsze jest to, że nikt nie ma pojęcia, co dziewczynka przeżywa. Uderzyło mnie tutaj, jak bardzo dorośli są skupieni na sobie i nie przyjdzie im do głowy, że takie małe, ośmioletnie stworzenie, postrzega świat zupełnie inaczej niż oni. A już szczególnie taka Jess, która jest zbyt wrażliwa i ponadprzeciętnie inteligentna jak na swój wiek. Nikt, ani jej właśni rodzice, ani nauczyciele w szkole, ani psycholog nie potrafili do niej dotrzeć i zrozumieć, co się w niej dzieje. Po prawdzie, to się nawet nie starali. A Jess wiedząc, że i tak jej nie zrozumieją, że nie chcą i tylko uznają ją za dziwadło albo ujmą ważności jej wyznaniom, nic nie mówiła. Co tragicznie się skończyło.

To bardzo ważna książka, z ogromnie ważnym przesłaniem dla dorosłych. Nie należy lekceważyć dzieci. Nie należy ich naginać do naszego świata. Nie należy ich bić i karać, bo nie chcą się nagiąć. Matka koleżanki Jess zakładała tej koleżance brudne majtki na głowę, bo dziewczynka ciągle się zsikiwała i chowała brudną bieliznę w pokoju. Kobiecie nie przyszło do głowy, że problem jeszcze powiększa. Matka Jess dawała jej ciężkie puszki z ananasem i kazała jej klęczeć w kącie z wyciągniętymi nad głową rękoma przez pół godziny, albo trzepała ją boleśnie w ucho za jakieś przewinienie. Są to objawy problemów samych dorosłych i ich bezsilności, ale czy powinno to odbijać się na dzieciach i później tworzyć z nich kolejnych popapranych dorosłych?

Kiedy Jess poznaje tajemniczą Tilly Tilly oddaje jej duszę. Bo nareszcie ma kogoś, kto ją lubi, kto jej słucha, kto się z niej nie śmieje, kto chce się z nią bawić i jej nie zmienia. A to, że nikt poza nią Titioli nie widzi? Chyba nie szkodzi… Tilly Tilly jednak okazuje się być kimś innym, niż Jess się wydawało i życie dziewczynki zamienia się w koszmar pełen strachu, bezbronności i samo obwiniania się.

W pewnym momencie można bać się tej książki oraz serdecznie żałować, że nie można Jess pomóc. I że ci, którzy powinni jej pomóc, nic nie dostrzegają. Przez pół książki zastanawiałam się, czy Jess ma schizofrenię i czy może Tilly Tilly jest wymyślona. Cały czas miałam w głowie obrazy z „Pięknego umysłu” i pamiętałam jak bardzo chory potrafi wierzyć, że to co widzi i robi jest rzeczywiste. Później jednak uwierzyłam, że Tilly Tilly jest duchem, ale nie było to zbyt pewne, bo mogła też być kimś innym… Powieść jest niezwykle sugestywna, zahacza o wierzenia Nigeryjczyków, ale ja jestem w stanie uwierzyć, że to wszystko prawda, że tak mogłoby być. Dla osób, które nie wierzą w duchy i inne byty, książkowa rzeczywistość będzie istnieć na skraju magii i realności, co też jest ogromną zaletą tej opowieści.

A jak się kończy? Tego nie zdradzę, choć powiem, że denerwując się ogromnie w czasie czytania, zajrzałam na koniec, aby się uspokoić i dowiedzieć, że wszystko będzie dobrze. Tak się jednak nie stało, bo żeby poznać zakończenie trzeba przeczytać więcej niż kilka ostatnich linijek. Dlatego wciąż czytałam drżąc o zakończenie. Bardzo chciałam, aby Jess już więcej nie cierpiała. To straszne, że musiała przez to wszystko przejść sama, ale też wykazała się ogromną odwagą, pomimo zjadającego ją strachu. Może dlatego, że wciąż jakąś cząstką siebie kochała Tilly Tilly. I na tym skończę, bo już się strasznie rozpisałam. Z całego serca polecam wam tę książkę. Gwarantuję, że nikogo nie znudzi, a tylko przykuje do czytania. I tak samo będziecie Jess wspierać, pragnąc by to wszystko się skończyło.

Muszę też powiedzieć parę słów o autorce. Helen Oyeyemi „Małą Ikar” napisała w ostatniej klasie liceum… Podziwiam. Podziwiam. Podziwiam. Wydała też kolejną książkę „Opposite House”. Koniecznie muszę się dowiedzieć, czy jest po polsku i ją przeczytać.

„Mała Ikar” Helen Oyeyemi, wyd. WAB, Seria z Miotłą, Warszawa 2007, str. 351